اگر بخواهیم قامت کوتاه را تعریف کنیم، باید بگوییم:”پایین بودن قابل توجه قد یک فرد نسبت به متوسط قد افرادی که در یک ردهٔ سنی، جنسی، نژادی و یا خانواده قرار دارند”.

کودکی را کوتاه‌قد در نظر می‌گیریم که نسبت به همسالان و هم جنسان خود به میزان قابل توجهی کوتاه‌تر باشد. پزشک می‌تواند رشد قد کودک را از طریق نمودارهای مخصوص پیگیری نماید.

کودکی کوتاه‌قد است که:

• انحراف از استاندارد (SD) داشته باشد و یا قد او از متوسط قد کودکان هم سال و هم جنس، پایین‌تر باشد.

• در نمودار رشد، زیر صدک 2.3 باشد: بدین معنی که از 1000 پسر (یا دختری) که در همان روز به دنیا آمده‌اند، 977 کودک بلندتر از پسر یا دختر شما باشند.

ملاحظات

پزشک طی معاینات منظم چگونگی رشد کودک شما را کنترل خواهد کرد:

• قد و وزن کودک شما را بر روی نمودار رشد ثبت خواهد کرد.

• در طول زمان بر میزان رشد فرزند شما نظارت خواهد داشت. می‌توانید از پزشک خود بپرسد کودک شما در چه صدکی از وزن و قد قرار دارد.

• قد و وزن کودک شما را با کودکان هم جنس و هم سن مقایسه می‌کند.

• اگر در مورد کوتاهی قد فرزند خود نگران باشید، مشاوره‌های لازم را به شما می‌دهد.

اگر قد کودک شما کوتاه باشد، لزوماً به این معنی نیست او بیمار است.

علل کوتاهی قد در کودکان

علل کوتاهی قد را می‌توان در سه دسته عمده تقسیم بندی نمود:

بیماری‌های مزمن (برای مثال، سوء تغذیه)، عوامل ژنتیکی و خانوادگی و یا ایجاد اختلال در فرایند رشد کودکان (مثلاً بلوغ زودرس یا دیررس). در سراسر جهان، سوء تغذیه شایع‌ترین علت نارسایی رشد است و معمولاً به فقر و یا عدم توسعه یافتگی جوامع باز می‌گردد. سوء تغذیه در کشورهای توسعه یافته، اغلب ناشی از رژیم‌های نامناسب غذایی است. در این موارد وزن گیری ناکافی کودک بیشتر قابل توجه است تا کوتاهی قد.

کودکانی که از لحاظ ژنتیکی کوتاه هستند، معمولاً پدر و مادری کوتاه‌قد دارند. این کودکان سرعت رشدشان طبیعی (میزان رشد نسبت به زمان) است و رشد استخوان آن‌ها نیز مراحل طبیعی (که توسط مقایسه سن استخوانی و سن تقویمی مشخص می‌شود.) خود را طی می‌کند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ خود می‌شوند و به طور معمول طول قدشان با قد پدر و مادرشان ساز گاری دارد.

“تأخیر سرشتی رشد” اصطلاحی است که برای توصیف فرزندانی که کوچک‌تر از سن طبیعی خود هستند، اما نرخ رشدشان طبیعی است، بکار می‌رود. نشانه‌های “تأخیر سرشتی رشد” عبارت‌اند از: تأخیر در سن استخوان‌ها، سرعت رشد طبیعی، رشد قد بر اساس الگوی رشد خانواده. “بلوغ تأخیری” اصطلاحی است که اکثراً برای کودکان مبتلا به “تأخیر سرشتی رشد”، بکار برده می‌شود. معمولاً این افراد دارای بستگان نزدیکی هستند که او نیز به این عارضه مبتلا می‌باشد. به عنوان مثال ممکن است در خانواده آن‌ها دختری باشد که پس از 15 سالگی، اولین قاعدگی او رخ می‌دهد. یا پسری که بعد از 18 سالگی به سن بلوغ برسد.

هرچند که نادر است، اما اختلالات غدد درون ریز، مانند کم کاری تیروئید (کمبود هورمون‌های تیروئید) و یا کمبود هورمون‌های رشد نیز می‌تواند در رشد کودک مؤثر باشند.

معمولاً قد و قامت کوتاه می‌تواند با بیماری های ژنتیکی نیز مرتبط باشد، مانند جهش ژن SHOX، سندرم داون، یا سندرم ترنر.

علائم کوتاهی قد در کودکان

معمولا پدر و مادر کوتاه، کودکان کوتاه‌قدی دارند. کودکانی که به لحاظ فامیلی قد کوتاهی دارند، دچار علائم خاصی که مربوط به رشد کودکان باشد، نیستند. آن‌ها در زمان مناسب وارد مرحله بلوغ می‌شوند و دوره بلوغ خود را به صورت طبیعی طی می‌کنند. آن‌ها به طور معمول قدی مشابه والدین خود خواهند داشت.

کودکانی که به “تاخیرسرشتی رشد” مبتلا هستند، هیچ بیماری خاصی نخواهند داشت. این کودکان دیر تر از همسالان خود وارد دوره بلوغ می‌شوند. از آنجا که دوره رشد آن‌ها طولانی تر است، نسبت به همسالان خود از قد کوتاه‌تری برخوردار هستند. الگوی رشد آن‌ها شبیه به والدینشان خواهد بود.

ممکن است برخی از علائم کوتاهی قد، نشان دهنده‌ی شرایط خاص پزشکی باشد. اگر علائم زیر را مشاهده کردید، باید توسط پزشک بررسی‌های بیشتری صورت بپذیرد:

علائم کوتاهی قد در کودکان

• توقف رشد کودک یا رشد کمتر از حد مورد انتظار (کمتر از 4 سانتی متر و یا 2 اینچ در هر سال، قبل از بلوغ و ورود به مدرسه ابتدایی)

• کاهش یا افزایش وزن (بیش از 2.5 کیلو در یک ماه)

• ضعف تغذیه / از دست دادن اشتها

• بلوغ جنسی دیررس (عدم رشد سینه در سن 14 سالگی یا عدم قاعدگی تا سن 15 سالگی برای دختران. بزرگ نشدن بیضه‌ها تا سن 14 سالگی برای پسران)؛ توجه داشته باشید که وجود یا عدم وجود موهای ناحیه تناسلی نشانه قابل اعتمادی برای بلوغ محسوب نمی‌شود.

معاینه و آزمایشات

پزشک سابقه و شرح حال دقیقی از کودک دریافت می‌کند سپس معاینات فیزیکی را انجام می‌دهد از جمله: اندازه گیری قد، وزن، اندازه اندام‌ها و تنه کودک.

ممکن است پزشک برای بررسی اختلالات هورمونی و ژنتیکی، آزمایش خون درخواست دهد.

آزمایش‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• برای ارزیابی کمبود هورمون هورمون‌های رشد: آزمایش بررسی سطح انسولین مثل فاکتور رشد 1 (IGF-1) و پروتئین IGF -3 (IGFBP-3)

• برای ارزیابی بیماری‌های خونی: آزمایش شمارش کامل سلول‌های خونی

• برای ارزیابی کم کاری تیروئید: آزمایش سطح تیروکسین (T4) خون و هورمون محرک تیروئید (TSH)

• برای ارزیابی سندرم ترنر (یکی از علت‌های شایع کوتاهی قد در دختران): آزمایش کاریوتایپ برای تشخیص ناهنجاری‌های کروموزومی

• برای ارزیابی جهش‌های ژنتیکی:، آزمایش خون برای آنالیز DNA

ممکن است پزشک به منظور تعیین سن استخوانی کودک، با کمک اشعه ایکس از مچ و دست چپ تصویر برداری نمایید. اگر پزشک به وجود تومور شک کند و آن را عامل کوتاهی قد بداند، ممکن است اسکن‌ها و ازمایشات خاص دیگری را نیز برای شما درخواست دهد.

درمان‌های پزشکی

درمان‌ها به عوامل به وجود آورنده کوتاهی قد بستگی دارند.

برای کودکانی که به طور طبیعی قدشان کوتاه است، به طور کلی ضرورتی برای درمان و بلند شدن قد وجود ندارد. والدین باید درک نمایند که استفاده از هورمون‌های رشد در کودکانی که به صورت ذاتی کوتاه‌قد هستند، مؤثر نمی‌باشد (بدان معنی که آن‌ها بیماری خاصی ندارند).

داروها

درمان با دارو به علت کوتاهی قد بستگی دارد. استفاده از هورمون‌های تیروئید بسیار آسان و برای کودکان مبتلا به کم کاری تیروئید بسیار مؤثر است. درمان با هورمون‌های نوترکیب رشد انسانی (سوماتوتروپین مشتق شده از rDNA) بسیار مؤثر و ایمن است. و برای کسانی که به علت کمبود هورمون‌های رشد قدشان دچار اختلال شده است مفید می‌باشد. FDA آن را تأیید کرده و برای برخی از بیماری‌های دیگر مرتبط با کوتاهی قد نیز مفید است. با این حال، هورمون رشد برای کودکانی که به طور ذاتی کوتاه‌قد می‌باشند، مؤثر نیست (کودکانی که به صورت خانوادگی کوتاه‌قد هستند). هورمون‌های رشد باید تحت مراقبت متخصص غدد کودکان استفاده گردد.

عمل جراحی

درمان جراحی بستگی به علت زمینه ای کوتاهی قد دارد. اگر یک تومور مغزی باعث کمبود هورمون رشد شده باشد، ممکن است به عمل جراحی نیاز باشد.