خنده‌‌ای پرمغز که پشتش را به تفکر تکیه داده است؛ به هرچیزی که ما را اینگونه بخنداند، می‌گوییم طنز. خواه کتاب چرند و پرند دخو (دهخدا) باشد، خواه فیلم‌های چارلی چاپلین.

طنز از گذشته در فرهنگ ما بوده و هم‌اکنون نیز بخش جداناپذیری از فرهنگ ما ایرانیان است.

• حال اگر بخواهیم این فرهنگ را حفظ کنیم، باید چه کتاب‌هایی را بخوانیم؟
• در بین این همه کتاب بی‌محتوا و پوچ، مگر می‌شود کتاب طنزی را پیدا کرد که علاوه بر خنده، مغزمان را نیز قلقلک دهد؟

اول به سؤال دوم جواب دهیم.
بله؛ چنین کتابی را می‌توان پیدا کرد.

پاسخ به سؤال اول بسیار سخت است و معرفی کتاب طنز ایرانی خوب سخت‌تر. اما به کمک چند کتاب‌خوان حرفه‌ای و فروشندگان کتاب، سعی‌کردم تا لیستی از بهترین کتاب‌های طنز ایرانی را انتخاب‌کنم و در اینجا به شما معرفی‌کنم. در این مطلب با ۷ کتاب طنز ایرانی آشنا می‌شوید که هم شما را می‌خندانند و هم به فکر وادارتان می‌کنند.

امیدوارم که این مطلب برای شما مفید باشد.

خب؛ با هم برویم سراغ معرفی چند کتاب طنز ایرانی:

۱- آبنبات هل‌دار

اگر پاسختان به این سؤالات آری است، خودتان را برای خواندن کتابی نوستالژیک با چاشنی طنز آماده کنید.

یک کتاب نوستالژیک که در زمان جنگ اتفاق می‌افتد. شخصیت اصلی پسربچه‌ای بجنوردی است به نام محسن؛ محسن بچه کوچک خانواده است و برادرش هم عازم جبهه است.

نویسنده شایعات آن زمان مثل وجود مقداری طلا در سکه‌های ۵ تومانی و سایر شایعات آن زمان را وارد داستان کرده که می‌تواند فضای نوستالژیکی برای متولدین دهه‌های ۵۰ و ۶۰ به وجود آورد.

بخشی از کتاب را با هم می‌خوانیم:

” … گفت مثلاً از الان یکی را برای من در نظر گرفته که وقتی بزرگ شدم همان را برای من بگیرند. لابد منظورشان رویا، دخترخاله اقدس‌اش، بود که هم سبیل‌هایش از مال من بیشتر بود و هم شماره کفشش، هم قد و هیکلش… از حرف مامان قرمز شده بودم؛ ولی کسی خبر نداشت خودم یکی را در نظر دارم. می‌خواستم بزرگ که شدم با خانم معلم‌مان عروسی کنم. البته قبل از من حمید می‌خواست با او عروسی کند؛ اما وقتی او با خط‌کش تنبیه‌اش کرد، تصمیم گرفت برود با مجری برنامه کودک عروسی کند… “

کتاب‌های آبنبات پسته‌ای و آبنبات دارچینی ادامه این کتاب هستند. هر سه کتاب، جزو بهترین کتاب‌های طنز ایرانی به شمار می‌آیند. جالب است بدانید این سه کتاب جزو پرفروش‌ترین کتاب‌های طنز ایران هم هستند. اگر از خواندن کتاب آبنبات هل‌دار لذت بردید، این دو کتاب نیز می‌تواند برای شما جذاب باشد.

۲- آب دوغ خیار

کتابی تاریخی که به کمک طنز در خصوص پادشاهان قاجار صحبت می‌کند. بر اساس گفته‌های رضا بهرام‌پور، نویسنده کتاب، سعی شده تا از کتاب‌های دست اول و کمتر خوانده شده در نگارش این کتاب استفاده شود.

متن کتاب به شدت روان است. در کتاب به خرافاتی که ما ایرانی‌ها به آن‌ها اعتقاد داریم نیز اشاره شده که نگاه جالبی به این موضوع را نشان می‌دهد.

خود نویسنده در مقدمه کتاب نوشته است:

” ذکر این نکته ضروری است که سعی شده حداقل پایبندی به کلیات وقایع تاریخی داشته باشم و با ایجاد حداکثر تغییرات در جزئیات، نحوه بازگویی و هم‌چنین امروزی‌سازی و به‌روزرسانی گفت و گوها شیرینی و حلاوت مطالعه این کتاب را دوچندان کنم، هرچند که از داستان‌نویس مدعی طنزپردازی چیزی جز این انتظار نمی‌رود. ”    

۳- رساله دلگشا

مگر ممکن است از طنز صحبت کنیم و نامی از عبید زاکانی به میان نیاید؟ آن هم در مورد یکی از کتاب‌هایش که جزو کتاب‌های طنز معروف ایرانی است.

به عقیده بسیاری از متخصصان ادبیات فارسی، عبید به نوعی موسس طنز در زبان فارسی است. پیش از او، طنز در زبان فارسی وجود داشت اما عبید بود که طنز را به صورت تخصصی به شعر و نثر درآورد. بهترین کتاب‌های طنز ایرانی مثل موش و گربه، ریش‌نامه، پندنامه و … از آثار عبید هستند.

تقریباً منشاء اکثر لطیفه‌های زبان فارسی «رساله دلگشا» است. در حکایات این مجموعه که سرشار از تیزبینی و نکته سنجی است، اوضاع اخلاقی و فرهنگی زمان عبید به وضوح قابل مشاهده است.

این کتاب دارای حکایات زیاد اما کوتاه است. در اکثر این حکایات، سؤالی از فردی می‌پرسند و او جواب می‌دهد. اما نکته کتاب، سؤال‌ها نیست بلکه عکس‌العمل‌های هنرمندانه و جذاب شخصی است که به سوال پاسخ می‌دهد.

۴- دایی جان ناپلئون

به احتمال زیاد نام این رمان، که یکی از معروف‌ترین رمان‌های طنز ایرانی است را شنیده‌اید. شاید از روی کتاب و شاید هم از روی مجموعه‌ تلویزیونی‌ای با همین نام به کارگردانی ناصر تقوایی.

راوی داستان، جوانی است به نام سعید که عاشق لیلی، دخترخاله‌اش، می‌شود. زمان شکل‌گیری داستان در زمان جنگ جهانی دوم و از پیش از اشغال ایران توسط متفقین شروع می‌شود. مکان داستان هم تهران و باغی است که دارای چند عمارت است و خانواده سعید و دایی جان و چند نفر دیگر در آن با هم زندگی می‌کنند.

طنز کتاب بیشتر در مکالمات بین افراد رخ می‌دهد. ایرج پزشکزاد به خوبی از زبان و لحن آدم‌ها برای ایجاد طنز در کتاب استفاده کرده‌است؛ به نوعی که پس از پایان کتاب بسیاری از افراد، مکالمات بین شخصیت‌ها را با خود تکرار می‌کنند.

کتاب علاوه بر طنز، برخی از مشکلاتی که ما ایرانیان داریم را نیز بیان کرده است. به طور مثال این موضوع که اغلب ما ایرانیان، به جای ریشه‌یابی و حل مسئله با کمک تفکر، سعی می‌کنیم تا با خیال‌پردازی، مشکلات زندگی خود را حل کنیم.

۵- تعلیمات غیراجتماعی

آقای هاشمی در کتاب تعلیمات اجتماعی را یادتان هست؟

این کتاب هم در مورد آقای هاشمی و خانواده‌اش است اما با کمی تغییر. کتاب پر است از نقدهای اجتماعی و سیاسی. خلاصه که کتاب بسیار امروزی‌تر و البته واقعی‌تر از آن داستان‌های آقای هاشمی است که می‌شناسیم.

کتاب با اخراج آقای هاشمی و یک سفر اجباری آغاز می‌شود. کتاب دارای ۱۹ فصل به هم پیوسته است که در مجموع ۱۷۱ صفحه کتاب را تشکیل می‌دهند.

۶- چقدر خوبیم ما

ایرانیان بالاترین IQ در سطح جهان را دارند. 

این جمله و جملاتی از این دست در ادبیات روزمره ما ایرانیان بسیار جاافتاده و به نوعی به بیماری اجتماعی ما ایرانیان تبدیل شده است. ابراهیم رها با نقدی طنازانه یا به عبارت خودش طنزی نقادانه سعی کرده تا مشکلات جامعه را با کمک طنز به ما نشان دهد.

عبارت «چقدر خوبیم ما» هم ظاهراً نشئت گرفته از گزارش بازی‌های جام‌جهانی توسط عادل فردوسی‌پور است که باعث شده نویسنده این عنوان را برای کتاب انتخاب کند.

به عقیده خود نویسنده این جدی‌ترین طنزی است که نوشته است و به مشکلاتی مثل:

• خود خاص‌پنداری
• کتاب نخواندن
• و …

۷- دموکراسی یا دموقراضه

کتابی که در زمانی بسیار دور و در سرزمینی بسیار دور یعنی «غربستان» اتفاق می‌افتد. داستان از این قرار‌‌است که ممول (پادشاه معمولی غربستان) می‌خواهد با ۲۵ فرزند، برای خود جانشینی انتخاب‌کند. بر خلاف گذشتگان دوست ندارد فرزندانش کشته شوند؛ پس تصمیم می‌گیرد انتخاب پادشاه را به عهده مردم بگذارد. انتخابات غربستان هر دو سال برگزار می‌شود و مانعی برای برگزیده شدن دوباره فرزندان ممول وجود ندارد.

مشکل از جایی شروع می‌شود که مردم شناختی نسبت به پسران شاه ندارند و همین باعث می‌شود تا قدرت بین فرزندان پادشاه دست به دست شود.

هر کدام از فرزندها هم سعی می‌کنند تا در زمان پادشاهی خود، بیشترین استفاده را داشته باشند و به همین دلیل به مردم غربستان، بسیار ظلم می‌کنند. پس از گردش قدرت میان پسران پادشاه، قدرت در نهایت به دموکافیه یا همان دموقراضه می‌رسد که تیر خلاص را می‌زند و به ما ثابت می‌کند دموکراسی همیشه بهترین راه نیست. دموقراضه در یکی از سخنرانی‌هایش می‌گوید:

دموکراسی یا دموقراضه

به عقیده بسیاری از خوانندگان این کتاب، دموکراسی یا دموقراضه بسیار شبیه به کتاب‌های ۱۹۸۴ و قلعه حیوانات است که مسائل سیاسی را با شیوه انتقادی بیان می‌کنند. شیوه انتقادی سیدمهدی شجاعی در این کتاب اما طنز است. طنزی که تلخ است و از یک جایی به بعد، به جای خنده شما را به فکر فرو می‌برد.

هنگام خواندن کتاب‌های طنز مراقب باشید.

کتاب‌های طنز اکثراً دارای دو لایه و بعضاً چندلایه هستند. لایه اول شما را می‌خنداند و لایه دوم شما را به فکر وامی‌دارد. بسیاری از خوانندگان این کتاب‌ها، می‌خوانند و می‌خندند و می‌روند. اما شما اینگونه نباشید. بعد از خواندن کتاب‌های طنز فکرکنید و تلاش‌کنید تا ببینید، اصل حرف نویسنده چیست؟

طنز؛ سلاح منتقدان

بسیاری از منتقدان به وضعیت فرهنگی و اجتماعی، هنگامی‌که می‌خواهند برای عامه بنویسند، طنز می‌نویسند. چرا که همه طنز را گوش می‌کنند و احتمال اینکه حرفشان شنیده شود، بیشتر می‌شود. فهم حرف اصلی‌شان اما دقت می‌خواهد و کمی شناخت از نویسنده.

بهترین کتاب‌های طنز ایرانی؛ عنوانی که با آن شما را می‌فریبند.

ما آدم‌ها وقت اضافی برای خواندن کتاب‌های به دردنخور را نداریم. خب؛ طنز هم همینطور است. به قفسه‌ کتاب‌فروشی‌ها که نگاه می‌کنی انبوهی از کتاب‌های طنز ایرانی و غیرایرانی را می‌بینی که چیزی برای ارائه ندارند. حتی بعضی از این کتاب‌ها آنقدر زرد و سطحی‌اند که نمی‌توانند شما را بخندانند. پس به کسانی که برای فروش کتاب می‌آیند و به شما می‌گویند این کتاب، بهترین کتاب طنز ایرانی است، زیاد توجه نکنید. خواهشاً قبل از خرید هر کتاب طنزی، با چند کتاب‌خوان صحبت کنید و یا نظرات در مورد کتاب‌ها را در سایت‌ها و هرجای دیگری که می‌توانید بخوانید؛ تا خدای نکرده از طنز زده نشوید.

بهترین نمایش‌نامه‌های طنز؛ صحنهٔ اجرا شما را می‌خواند

اگر از طرفداران دوآتیشه طنز باشید قطعا خواندن نمایشنامه‌های طنز شما را به وجد خواهد آورد چرا که جزئیات اجرای طنز آن‌قدر زیاد و ظریف است که مطالعه و توانایی خاصی را در این زمینه می‌خواهد.

در این مطلب به معرفی بهترین نمایش‌نامه‌های طنز جهان پرداخته‌ام:

بهترین‌های طنز برای نوجوانان

اگر با خودمان روراست باشیم باید این حقیقت را بپذیریم که آن‌قدر که برای درس و مسائل علمی نوجوانان وقت می‌گذاریم برای نشاط آن‌ها برنامه ریزی نمی‌کنیم.

اگر می‌خواهیم نوجوانان محیط فکری مناسبی را تجربه کنند باید به کتاب‌های طنز نیز توجه نشان بدهیم.

در مطلب زیر به معرفی کتاب‌های طنز مخصوص نوجوانان پرداخته‌ام و با خواندن این مطلب دروازه‌های جدید از طنز برای نوجوانان باز خواهد شد 😊

بهترین نویسندگان ایرانی

اگر علاقه‌مند هستید که با بهترین نویسندگان ایرانی و آثار آن‌ها آشنا شوید، مطلب دیگری نیز در این مورد نوشته‌ایم که با خواندن آن می‌توانید آشنایی خوبی با آثار نویسندگان معروف ایرانی پیدا کنید: